Kości Dantego

Siedemset lat po śmierci wielkiego florenckiego poety, dwa miasta włoskie wciąż nie są zgodne co do tego, gdzie ostatecznie powinny spocząć jego szczątki. Skąd wziął się ten konflikt pomiędzy Florencją i Rawenną i dlaczego Dante Alighieri, wygnany z Florencji, miałby jednak do niej wrócić?

Dante Alighieri urodził się we Florencji w 1265 roku w rodzinie dość zamożnych mieszczan o szlacheckim rodowodzie. Studiował teologię, retorykę, literaturę i filozofię. Ożenił się w wieku około 20 lat, miał kilkoro dzieci. Miłością jego życia była Beatrycze Portinari, która zmarła przedwcześnie w 1290 roku, a Dante napisał po jej śmierci swoje pierwsze dzieło literackie Vita nuova. Był zaangażowany politycznie, a jego działania doprowadziły do wymierzenia mu przez władze miejskie grzywny oraz skazania na wygnanie z Florencji na okres dwóch lat. Ponieważ Dante nie zapłacił grzywny, został skazany na dożywotnie wygnanie z ukochanego miasta.

Sandro Botticelli, Portret Dantego, 1495, Biblioteka Fundacji Martina Bodmera

Swoje najsłynniejsze dzieło, Boską komedię, Dante tworzył przez kilkanaście lat, niemal do śmierci. Utwór napisany w toskańskim dialekcie wszedł do kanonu literatury klasycznej, a Dante już podczas swojego życia był doceniany. Powszechnie stosowana wówczas łacina została uznana przez poetę za właściwą do traktatów naukowych i wkrótce przyjęło się to w całej Europie. Sam Dante nadał dziełu tytuł Komedia, zaś Boską komedią nazwał ją Boccaccio, poeta który rozpoczynał swoją artystyczną twórczość, gdy Dante był już u schyłku życia. 

Domenico di Michelino, Dante i Boska komedia, 1465, fresk, Santa Maria del Fiore, Florencja

Spór o szczątki Dantego wciąż jest otwarty. Dante zmarł w Rawennie w nocy z 13 na 14 września 1321 roku i tam został pochowany, w bazylice Świętego Franciszka. Obywatele Rawenny uważali i nadal uważają, że skoro zmarł w ich mieście, skoro został wygnany z Florencji, to są to dwa powody, dla których jego szczątki powinny pozostać w ich mieście. Florentyńczycy nie chcieli nigdy zrezygnować z tego, by prawdziwy grób ich rodaka znalazł się właśnie we Florencji. Nie ustawali więc w próbach. Po raz pierwszy realną szansą na przeniesienie kości zmarłego była decyzja papieża, Leona X, pochodzącego z rodu Medyceuszy. W październiku 1519 roku grupa obywateli florenckich, pośród których był Michał Anioł, zwróciła się z prośbą do papieża, by zdecydował o przeniesieniu szczątków Dantego do Florencji. Leon X wysłał delegację do Rawenny, która miała ekshumować szczątki i zgodnie z petycją przenieść do Florencji. W Rawennie okazało się jednak, że sarkofag jest pusty. Franciszkanie, którzy opiekowali się grobem, przenieśli szczątki Dantego do klasztoru. Pozostały tam do 1677 roku, kiedy jeden z mnichów, Antonio Santi, po identyfikacji, zdecydował się wystawić je na widok publiczny. W 1781 roku ukończono mauzoleum dla Dantego, zaprojektowane przez Camillo Morigia i złożono tam kości poety. Kiedy jednak Napoleon Bonaparte prowadził swoje zwycięskie kampanie, franciszkanie w obawie przed represjami religijnymi, które mogły dosięgnąć także ich klasztor, zdecydowali się na ponowne ukrycie trumny pod bramami pomiędzy bazyliką a kaplicą Braccioforte. Kiedy mnisi zostali zmuszeni do opuszczenia klasztoru, miejsce ukrycie trumny zostało zapomniane. 

Kiedy w maju 1865 roku w bazylice prowadzono prace remontowe, przypadkiem odnaleziono sarkofag. Miasto zorganizowało zespół naukowców dla zbadania znaleziska. Główny patolog, profesor Giovanni Puglioli przygotował kompletny opis wraz z własnymi spostrzeżeniami dotyczącymi, między innymi, wielkości czaszki, która była większa, niż przeciętna, co miało wskazywać na ponadprzeciętną inteligencję. Dla poparcia swojej teorii wskazywał na Napoleona, Cromwella, czy Byrona. Badacz pisma stwierdził prawdziwość inskrypcji znajdującej się wewnątrz pokrywy trumny Dantis ossa denuper revisa 3 Junii, 1677 oraz potwierdził wiarygodność zwoju z napisem Dantis ossa a me Frate Antonio Santi hic posita 1677, die 18 Octobris, czyli wskazujące na to, że dokument został przygotowany przez ojca Antonia Santi.
Wkrótce kości zostały wystawione na widok publiczny w specjalnie przygotowanym sarkofagu z drewna i szkła kryształowego. Przez dwa dni podczas których można było oglądać trumnę, setki osób przybyły do klasztoru, by oddać hołd wielkiemu poecie. Po tym czasie sarkofag złożono w kaplicy Braccioforte. Podczas II wojny światowej w 1944 roku z obawy przed bombardowaniami, trumnę przeniesiono do klasztornego ogrodu, gdzie pozostała do grudnia 1945 roku. Dopiero wtedy ponownie złożono szczątki Dantego w kaplicy. Florencja, która wciąż rości sobie prawo do szczątków słynnego rodaka, podarowała Rawennie lampę z XVII wieku, która co roku, w rocznicę śmierci Dantego, płonie światłem dzięki rokrocznie przesyłanej z Florencji oliwie. Florentyńczycy w ten sposób zaznaczają, że pamiętają o niezwykłym człowieku z ich miasta.

Grobowiec Dantego, Rawenna

Grobowiec Dantego, Rawenna, wnętrze

We Florencji, w bazylice Santa Croce znajduje się cenotaf, czyli symboliczny grób poety. Został wykonany przez rzeźbiarza Ricciego i ozdobiony cytatem z Boskiej komedii.

Stefano Ricci, Cenotaf Dantego Alighieri, 1830, bazylika Santa Croce, Florencja

Dante Alighieri wciąż inspiruje artystów: literatów, malarzy, rzeźbiarzy, muzyków, a Boska komedia znajduje się na liście lektur obowiązkowych wielu krajów. 

Sandro Botticelli, Mapa piekieł, 1480-1490, Biblioteka Watykańska

Cytaty z tego arcydzieła znajdują się nie tylko na dziełach sztuki. Przejmuje je także przemysł rozrywkowy robiąc ukłon w stronę rodziców, którzy ze swoimi dziećmi wybierają się do kina, na przykład, na Epokę lodowcową. Chyba już pisałam kiedyś o tym, jak wybuchnęłam śmiechem na całe kino, gdy usłyszałam Bucka wołającego do towarzyszy: Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie!