"Zmartwychwstanie" Piera della Francesca

Zmartwychwstanie to nie jest łatwy obraz. Widzimy, co przedstawia, ale na ile go rozumiemy? W jakich okolicznościach powstał i co dokładnie przedstawił Piero della Francesca? Kiedyś usłyszałam, że oglądać obraz bez znajomości kontekstu historycznego i ikonografii jest tym, czym oglądanie filmu w obcym języku bez napisów. Czujemy emocje, chłoniemy obrazy oczami, słuchamy muzyki. Ale wiemy, że sam oglądany obraz może być mylący. Dlatego dzisiaj opiszę obraz della Franceski tak, by każdy symbol był zrozumiały, by można było odczytać intencje malarza lub przynajmniej spróbować je zinterpretować stosownie do naszych czasów.

Zmartwychwstanie powstało prawdopodobnie w latach 1465-1468 (podaje się także 1459 rok) we wnętrzu ratusza Borgo San Sepolcro jako pewnego rodzaju symbol miasta. Z symboliką więc mamy do czynienia od początku, bo San Sepolcro znaczy Święty Grób.

Co przedstawia obraz? Widzimy zmartwychwstałego Chrystusa, pełnego mocy, triumfującego. Jest poważny i niezwyciężony, pokonał śmierć i grzech. Jego spojrzenie zatrzymuje się na nas, gdziekolwiek byśmy nie byli. Ubrany w różową szatę osłaniającą lewe ramię i udrapowaną, jak togę. Ciało Chrystusa jest majestatyczne, wyraźnie inspirowane antycznymi posągami; światło wydobywa szczegóły anatomii. Grób został namalowany jak antyczny sarkofag, a jednocześnie przypomina ołtarz. Przed nim śpią rzymscy żołnierze. W tle krajobraz; z jednej strony nagie drzewa i jałowa ziemia, z drugiej drzewa pełne liści i zielone krzewy. Postać śpiącego opierającego się o drzewce flagi jest prawdopodobnym autoportretem artysty.

Sposób malowania Piera to stylizowane formy geometryczne, które decydują o pewnej surowości jego dzieł. Kompozycja obrazu oparta na trójkącie, perspektywa jest dokładnie wykreślona. To wszystko wskazuje na matematyczne zainteresowania malarza. Nie dziwi zatem fakt, że właśnie Piero della Francesca ze swoimi geometrycznymi inspiracjami był postrzegany jako artysta nowoczesny i inspirował kubistów na początku XX wieku.
Kolorystyka dzieła jest stonowana, ale widać wyraźne stopniowanie od barw jasnych do ciemnych, co wydobywa kontury z postaci lub tkanin. Krajobraz natomiast jest malowany miękko.

Hieratyczna postawa Chrystusa jest tu symbolicznym triumfem nad śmiercią. Ludzkość jeszcze śpi, ale Chrystus już zmartwychwstał. Zbawienie symbolizuje miękko malowana przyroda w tle - odrodzona na wiosnę, bujna, zielona i wieczna. Pojawiły się także interpretacje dotyczące fragmentu marmuru znajdującego się w prawym dolnym rogu malowidła. Dotyczą one symboliki tego odłamka i powołują się na fragment Psalmu 118: Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym (Ps 118, 22).

Na ile dzieło jest aktualne dzisiaj poza tym, że przedstawia scenę biblijną? Kontemplacyjny charakter przedstawienia niemal wymusza dłuższy kontakt z obrazem. Rezurekcja czyli idea odrodzenia się jest obecna chyba we wszystkich religiach od początków ludzkości, a dla mnie szczególnie bliska jest grecka filozofia i elementy mitologiczne. Zmartwychwstały Chrystus to centralny punkt religii chrześcijańskiej, więc dla nas, w naszym kręgu kulturalnym jest to temat zrozumiały dla każdego. Zmartwychwstanie jest coraz częściej rozumiane nie tylko w kontekście wiary religijnej, ale też jako odrodzenie idei, możliwość rozpoczęcia nowego życia. Bo przecież możemy zaczynać tyle razy, ile tylko chcemy.

Ratusz Borgo San Sepolcro to dzisiaj Museo Civico. Fresk namalowany przez Piera della Francesca został przeniesiony na inną ścianę w tym samym budynku.

Zmartwychwstanie, detal, fresk, 200 x 225 cm, Museo Civico, Sansepolcro

Powyższy tekst dedykuję Basi z podziękowaniem za rozmowę.