O tym, jak Santa Maria del Fiore kopułę otrzymała

Katedra, która miała przyćmić wszystkie toskańskie świątynie, a przede wszystkim, miała konkurować z katedrą sieneńską, po ponad stu latach od powstania wciąż nie miała kopuły. Grande Arnolfo, czyli Arnolfo di Cambio zbudował katedrę już sto lat wcześniej, w mieście istniał mecenat artystyczny o ogromnej skali, rodziła się nowa epoka, a władze nie mogły znaleźć nikogo, kto podołałby zadaniu dokończenia dzieła. W archiwach miejskich zachowała się treść sporów dotyczących różnych sposobów zbudowania kopuły. Pojawił się pomysł wypełnienia całej katedry ziemią zmieszaną z drobnymi monetami tak, by robotnicy mogli postawić kopułę. Kiedy ta miała być gotowa, ludność mogłaby wynieść piasek, a znalezione monety zatrzymać dla siebie. Radzono także postawić jedną centralną kolumnę, która wsparłaby kopułę.

Fragment kopuły katedry widoczny od strony via dei Servi, 2017

Pewnego dnia Filippo Brunelleschi, złotnik, oświadczył władzom miasta, że postawi kopułę na katedrze bez użycia filarów i rusztowań. Mieszkańcy miasta, według relacji Vasariego, mówili o Brunelleschim "wariat". Pojawiły się także protesty, na przykład cechu złotników (do którego należał Brunelleschi), który chciał uwięzić Filippa za chęć takich działań. W oczach florentczyków nie rehabilitowały go jego zainteresowania i wcześniejsze dokonania. Na mieszkańcach tego miasta, w którym około 90% potrafiło czytać (!), Brunelleschi ze swoją znajomością Dantego, historii miasta i jego sztuki nie robił wrażenia. 
Po przegranym z Lorenzo Ghibertim konkursie na drzwi do baptysterium, Brunelleschi wyjechał do Rzymu, by studiować sztukę antyczną. Przegrana z pewnością go zabolała, ale zwycięstwo w tym konkursie oznaczało pracę do końca życia. Ghiberti bowiem pracował nad drzwiami przez kolejne dwadzieścia lat, zaś po ukończeniu otrzymał następne, podobne zlecenie.
Brunelleschi studiował zatem antyczne budowle, szczególnie blisko przyglądając się Panteonowi i dwóm warstwom bloków kamiennych tworzących kopułę.

Fasada katedry, 2017

Konkurs rozpisano w 1418 roku, a dwa lata później władze miasta zgodziły się na projekt Brunelleschiego i 1 sierpnia 1420 roku przyznano mu stanowisko szefa budowy kopuły. Stało się tak dlatego, że Brunelleschi odszedł od miejscowych tradycji budowlanych bazujących na romańskich rozwiązaniach (baptysterium), geometrycznych proporcjach i antycznych wzorcach. Przygotowując model kopuły Brunelleschi współpracował z Donatellem i Nannim di Banco, ale projekt architektoniczny był jego pomysłem. Opracowany nowatorski system samonośny polegał na tym, że w miarę posuwania się pracy ruchome mosty zamontowane na bębnie kopuły były podnoszone coraz wyżej. Jako pomocnika przydzielono Brunelleschiemu Ghibertiego, co przysporzyło nieco kłopotów podczas pracy. Brunelleschi nie podzielił się z Ghibertim szczegółami projektu, bo nie godził się na współudział. Wreszcie, w 1426 roku został jedynym kierownikiem robót. Kopuła była budowana zgodnie z planami Arnolfa di Cambio, ale to Brunelleschi wprowadził wszelkie techniczne rozwiązania. Zbudowano dźwigi i urządzenia na bazie krążka, Filippo zaprojektował barki do zwożenia budulca rzeką, windy dla pracowników, spiralne schody (463, obecnie służą turystom zwiedzającym kopułę) dla wnoszenia cegieł, wymyślił system odprowadzania wody i cyrkulacji powietrza wewnątrz kopuły. Sam doglądał całej budowy, dla zminimalizowania wypadków kontrolował prace każdego odcinka, sprawdzał jakość każdej cegły, a nawet otworzył stołówkę dla robotników na wysokości podstawy kopuły, by ograniczyć długość przerw w pracy. Każdy żagiel kopuły był budowany przez inną grupę robotników zarządzanych przez majstra. Kopuła ma dwie powłoki. Wewnętrzna została zaprojektowana jako ta, która swoją stabilnością udźwignie część zewnętrzną i ma plan koła. Następnie na wewnętrznej powłoce zamontowano ośmioboczny system żeber i kamiennych rzędów. Zewnętrzną powłokę zbudowano więc w formie oktagonalnej. Poszczególne warstwy cegieł konstruowano jako spiętrzenie kół, spoczywających jedno na drugim. W równych odstępach układano co pewien odcinek cegłę pionową, która podtrzymywała następną budowaną warstwę. Taki system oznaczał wielkie oszczędności. Każda kolejna warstwa przytrzymywała następną, a każda już zbudowana sama się podtrzymywała. Nie trzeba było zatem stawiać wielkich drewnianych krążyn i rusztowania.

Widok z dzwonnicy Giotta, 2015

Widok Florencji ze wzgórza San Miniato, 2015

Kopuła katedry widziana z kawiarni muzeum Uffizi, 2014

Kiedy miasto rozpisało konkurs na budowę latarni na szczycie kopuły, Brunelleschi był właściwie jedynym branym pod uwagę mistrzem.
Dzięki budowie kopuły na katedrze - symbolicznej budowli miasta - Brunelleschi został dożywotnim członkiem rady miejskiej ze stałą pensją. Zmarł 15 kwietnia 1446 roku i został pochowany w katedrze.
Na Piazza del Duomo dwie figury wielkich architektów spoglądają na budowlę: Arnolfo di Cambio patrzy na katedrę, zaś Filippo Brunelleschi na kopułę.

Filippo Brunelleschi spoglądający na kopułę

Arnolfo di Cambio patrzący na katedrę

Leon Battista Alberti, wielki teoretyk, architekt i literat współczesny Brunelleschiemu napisał, że "kopuła katedry użycza cienia całej Toskanii", a mieszkańcy Florencji do dzisiaj lubią mówić: sono nato all'ombra del cuppolone (jestem urodzony w cieniu katedry).

https://www.facebook.com/inarsveritas/