Ospedale degli Innocenti. Pierwsza renesansowa budowla florencka

Projekty budowlane realizowane we Florencji od czasów antyku we wczesnym renesansie przejęły tradycje geometrycznych podziałów, proporcji i dekoracji architektonicznych. Spuścizna architektoniczna średniowiecza, szczególnie sztuki romańskiej błędnie odczytanej jako starożytnej (np. Baptysterium św. Jana), a także kontynuacja sztuki budowlanej późnego średniowiecza stworzyły stylistykę niezupełnie nową, jak chcemy ją dzisiaj odczytywać. Wczesny renesans z jego odkryciem zasad perspektywy nie był do końca innowacyjny, bo korzystał z całych stuleci dorobku, a nowoczesność polegała na krytycznej adaptacji wcześniejszego sposobu budowania. Architekci renesansowi nie przejmowali tradycyjnych elementów bezpośrednio, ale adaptowali je i dostosowywali do miejscowej kultury lub do tego, co odpowiadało ich wyobrażeniom. Jak to wytłumaczyć? Otóż rozumienie antycznej sztuki budowlanej nie do końca było takie, jak odbieramy je dzisiaj. Kiedy Leon Battista Alberti napisał swój traktat o architekturze wzorując go na pismach Witruwiusza, odkrytych ponownie w 1414 roku dzięki Kosmie Medyceuszowi, nie do końca rozumiał zasady stosowane w architekturze starożytnych budowli. Kolumny nie traktował jako elementu konstrukcyjnego, ale jako dekorację. Poza tym teoretycy, humaniści i architekci florenccy traktowali kulturę starożytnej Grecji i Rzymu jako jedną spuściznę. Średniowieczne techniki budowlane natomiast nieświadomie traktowali jako antyczny sposób określania geometrycznych proporcji czując się przy tym naśladowcami antyku. 

Fasada Ospedale degli Innocenti, sierpień 2018

Pierwszym artystą, któremu udało się uwolnić od miejscowych tradycji budowlanych był Filippo Brunelleschi, słynny twórca kopuły katedry Santa Maria del Fiore, z wykształcenia złotnik, nie architekt. Ale pierwszym dziełem Brunelleschiego, które połączyło ze sobą tradycyjne elementy z nowymi ideami budowlanymi było Ospedale degli Innocenti, czyli szpital podrzutków. Zleceniodawcami były cechy jedwabników i złotników. Brunelleschi wykonał projekt i nadzorował budowę, ale jednocześnie rozpoczął prace przy kopule katedry. Budowa ochronki rozpoczęła się w 1419 roku. Łuki arkad budynku zostały precyzyjnie wyliczone geometrycznie, a ich kształt wykazywał symetryczny stosunek między krzywizną a szerokością, podstawą sklepienia i wysokością ostatnich cegieł u szczytu łuków. Brunelleschi wykorzystał w tej budowli cały swój talent i badania nad antyczną architekturą. Szpital jest zespołem budynków otaczających wewnętrzny dziedziniec, ale najbardziej znana jest fasada od strony Piazza Santissima Annunziata. Nie została zaprojektowana jako rodzaj monumentu przyciągającego uwagę, ale jako estetyczne rozwiązanie z powtarzającymi się arkadami, fryzem i rytmicznym układem okien. Budowla ma prostą formę i chociaż fasada przypominała dziedzińce klasztorne, ochronka była finansowana oraz prowadzona przez osoby świeckie. Niski i podłużny budynek szpitala Brunelleschi udekorował długą loggią kolumnową spoczywającą na dziewięciostopniowym podwyższeniu. Dziewięć arkad o półokrągłych łukach wspartych na kolumnach o kompozytowych kapitelach (połączone liście akantu ze ślimacznicami) tworzy długi zadaszony trakt ozdobiony wewnątrz malowidłami. Wysokość kolumn wspierających arkady jest równa szerokości każdego z prześwitów. Na zewnętrzych polach nad kolumnami wkomponowano zdobienia wykonane przez Andreę della Robbia. To płaskorzeźbione medaliony z wizerunkami niemowląt. Na całej długości fasady biegnie poziomy pas belkowania oddzielający część arkadową od górnego piętra ozdobionego prostokątnymi oknami w płaskich obramieniach. 

Fasada Ospedale nocą, sierpień 2018, po lewej fragment kolumnady przed kościołem Santissima Annunziata

Ospedale degli Innocenti to pierwsza w pełni renesansowa budowla florencka. Dzisiaj, na parterze można zapoznać się z historią tego miejsca uzupełnioną o ciekawe zabytki, np. figury Marii i Józefa, popiersia darczyńców, czy pamiątki po wychowanych tu dzieciach. Na piętrze znajdują się zbiory sztuki renesansowej oraz pomieszczenie z dewocyjnymi figurami i szopkami tworzonymi w klasztorze przez siostry zakonne. 

Ciekawostka:
Dnia 5 lutego 1445 roku, dwa tygodnie po otwarciu ochronki, w oknie życia pozostawiono pierwsze dziecko. Była to dziewczynka, otrzymała imiona Agata Smeralda (dzień świętej Agaty).