Camille Claudel – żyć w cieniu i nie zniknąć

Kiedy Camille Claudel zakochała się w Auguście Rodin, zaczęła niszczyć samą siebie. Bez tej miłości nie byłoby jednak prac ani jej ani jego. Fatalny romans zaowocował ponadczasowymi pracami, wzajemną inspiracją artystyczną i rozwojem rzeźby. Rodin żył i tworzył nadal po Camille, ona zmarła z głodu i wycieńczenia psychicznego. Jak doszło do tego, że dziewczyna, która już w dzieciństwie zapragnęła zostać rzeźbiarką, żyła w cieniu wielkiego mistrza i zmarła niemal zapomniana? Oto sylwetka jednej z bardziej fascynujących artystek przełomu wieków. 

Dzieciństwo i początki pracy artystycznej

Francja, podobnie jak niemal cała Europa, w połowie XIX wieku przechodziła wielkie zmiany społeczne, polityczne, przemysłowe. Za tymi zmianami szły nowe prądy artystyczne. Barbizończycy inspirowali impresjonistów, impresjoniści zaczynali eksperymenty naukowe ze światłem, realiści ukazywali trudy codzienności zwykłych ludzi, akademicy tworzyli wielkie historyczne widowiska na płótnach. Paryż był miejscem wspólnym dla wszystkich artystów i tam ścierały się największe indywidualności.
Camille Claudel urodziła się w Fere-en-Tardenois w grudniu 1864 roku. Jako dwunastolatka przeniosła się z rodzicami do Nogent-sur-Seine, niewielkiego miasteczka słynącego z dwóch znanych rzeźbiarzy: Alfreda Bouchera i Paula Dubois. Camille już jako dziewczynka rzeźbiła w glinie inspirując się baśniami i własną wyobraźnią, więc jej ojciec zdecydował o przedstawieniu córki Boucherowi, który natychmiast polecił wysłać ją do Paryża. Wkrótce dzięki staraniom Bouchera i Dubois Camille dostała się do Academie Colarossi, gdzie przyjmowano kobiety. Boucher był tam jednym z nauczycieli, a Camille jedną z pilniejszych uczennic. W szkole zawarła przyjaźń z Angielką, Jassie Lipscomb, która w czasie romansu Camille z Rodinem bywała ich zaufaną pośredniczką. Z tamtego czasu pochodzi popiersie młodej Claudel wyrzeźbione przez Jassie Lipscomb. 

Camille w pracowni Rodina, obok Jessie Lipscomb, połowa lat 80. XIX wieku

Młoda Camille i dojrzały artysta

W 1883 roku Alfred Boucher otrzymał Prix de Rome, czyli roczne stypendium we Włoszech. Opiekę nad studentkami na czas jego nieobecności miał przejąć Auguste Rodin. Boucher poprosił go o szczególną opiekę nad niezwykle utalentowaną 19-latką, Camille Claudel.
Była piękna, energiczna, miała wielką charyzmę młodej kobiety, otwartej na świat. 43-letni Rodin zachwycił się Camille i wkrótce zaprosił do swojej pracowni jako jedną z praktykantek. Współpracujący z Rodinem asystenci i praktykanci pomagali wówczas przy drzwiach do Muzeum Sztuk Dekoracyjnych, tzw. Bramie piekieł i Mieszczanach z Calais. Brama piekieł była dziełem wykonywanym na zlecenie państwowe i inpirowanym poezją Dantego, florenckimi Drzwiami Raju autorstwa Ghibertiego oraz brązowymi drzwiami kościoła Świętej Magdaleny w Paryżu. Praca trwała wiele lat i ostatecznie nie została ukończona. Odlew z brązu wykonano dopiero po śmierci artysty na podstawie gipsowego odlewu z 1900 roku. Natomiast Mieszczanie z Calais stanowią przykład nowatorskiej rzeźby pomnikowej. Camille uczestniczyła we wszystkich pracach u Rodina: budowała rusztowania, sprzątała, przygotowywała bloki marmuru, a w końcu mistrz pozwolił jej na wykonywanie dłoni i stóp w rzeźbach. Rozpoczął się związek żonatego, 43-letniego uznanego rzeźbiarza i 19-letniej początkującej artystki o żywiołowym temperamencie. 

Mieszczanie z Calais, odlew rzeźby znajdujący się na placu przed ratuszem w Calais

Trudny związek

Camille nigdy nie zamieszkała z Rodinem, pomimo tego, że artysta w końcu opuścił Rose Beuret, z którą był związany od 20 lat. Rodzina Claudel nigdy nie zaakceptowała związku córki z Rodinem. Jak było w ich związku i czy prawdą jest, że w 1892 roku Camille poddała się aborcji? Czy to było główną przyczyną jej odejścia od rzeźbiarza? Widywali się regularnie do 1898 roku, ale nie byli już raczej kochankami. Niektórzy badacze uważają, że po rozstaniu z Rodinem Camille nie była w stanie tworzyć samodzielnie ze względu na cenzurę dotyczącą płci. Brak środków finansowych na realizację jej projektów stał się przyczyną jej zawodowego upadku. Być może w tym okresie Rodin korzystał z jej umiejętności i prawdopodobnie utrzymywał ją. Być może jedną z przyczyn rozpadu ich związku była rywalizacja na polu artystycznym. Po śmierci ojca, jedynej osoby z rodziny, która wspierała Camille jako artystkę, została ona bez środków do życia. Jej matka i brat zawłaszczyli cały spadek. 

Sakuntala lub Vertumnus i Pomona, 1888, kopia z Muzeum Rodina, marmur

Ostatnie prace Camille, marmurowa Sakuntala (1888, kopia prezentowana w muzeum Rodina), odlany z brązu Walc oraz Fala (1897) stanowią świadome zerwanie ze stylistyką prac Rodina. To rzeźby wielce subtelne, o innej, bardziej dekoracyjnej wymowie, niż monumentalizm stosowany przez nią w pracy z Rodinem. 

Walc, 1889, odlew z 1905, kopię rzeźby miał u siebie Claude Debussy, przyjaciel artystki

Ale ostatecznie zerwanie stosunków między artystami nastąpiło po wykonaniu przez Camille pracy Wiek dojrzały (1899). Rodin nagle i całkowicie przestał wspierać Camille, a pojawiły się także sugestie, że wywarł wówczas presję na ministerstwo kultury, by anulować fundusze na realizację rzeźb z brązu, wcześniej zakontraktowanych. Wiek dojrzały bywa interpretowany różnie, między innymi jako alegoria zerwania z Rodinem. W 1902 roku Claudel ukończyła dużą rzeźbę Perseusza i Gorgonę, a od 1903 roku wystawiała swoje prace samodzielnie. Niestety jej oczekiwania były większe, niż mogło jej dać społeczeństwo. Brakowało powszechnego przyzwolenia na pracę twórczą kobiet, a skomplikowana relacja z Rodinem, uznanym rzeźbiarzem, utrudniała dodatkowo funkcjonowanie artystki w społeczeństwie. 

Wiek dojrzały, 1899, odlew w Muzeum Rodina

Wyjaśnijmy, że prace wykonane przez Claudel w warsztacie Rodina były sygnowane przez niego nie z powodów osobistych, ale powszechnie stosowanej praktyki. Dopiero późniejsze działania stały się tym, co pokonało Camille. Trudności rynkowe, konserwatywne spojrzenie na rolę kobiety, brak oficjalnych zleceń ze względu na kontrowersje jakie wzbudzał jej styl jako kobiety. Pojawiają się także hipotezy, że Rodin do końca wspierał swoją byłą muzę i kochankę, chociaż przeważają opinie, że jednak odsunął się od niej, nie mogąc poradzić sobie z talentem i inwencją twórczą, którą chciał przełożyć na swój podpis. Mimo różnych opinii o ich związku, dzisiaj sztuka Camille Claudel jest uważana za równie ważną, jak sztuka Rodina, oboje zmienili historię.

Auguste Rodin zmarł w 1917 roku, a muzeum jego twórczości otwarto w Paryżu już dwa lata później. Camille Claudel przestała tworzyć przed ukończeniem 30 roku życia, a zmarła w 1943. Muzeum poświęcone jej rzeźbom powstało w 2017 roku. 

Świadomie zrezygnowałam z opisu życia Camille po zakończeniu jej twórczości. Uważam, że to przerwany życiorys.